Sólveig Anna Jónsdóttir, formaður Eflingar, skrifar.
Undanfarna daga hefur verið fjallað í fréttum um misnotkun og illa meðferð á verkafólki sem að starfar við ræstingastörf, en sá hópur fólks er að langstærstum hluta aðfluttar konur. Sagt hefur verið frá því hvernig fólk sem starfar t.d. hjá fyrirtækinu Dögum er blekkt til að skrifa undir breytingar á ráðningarsamningi, breytingar sem að leiða til þess að laun fólks lækka um 20%, lækkun sem skilur fólk eftir með lægri laun en þau voru með áður en kjarasamingsbundnar launahækkanir síðustu samninga tóku gildi.
Einnig höfum við heyrt frásögn ungrar konu, Andreinu Edwards, sem var kjörin trúnaðarmaður Eflingar hjá fyrirtækinu Ræstitækni. Hún sinnti trúnaðarmannahlutverkinu af áhuga og skyldurækni sem varð til þess að stjórnendur Ræstitækni hófu það sem kalla má ofsóknir gagnvart henni. Ofsóknirnar fólu í sér að henni var bannað að ræða kjaramál við samstarfsfólk sitt og náðu hámarki þegar að henni var meinað að sækja trúnaðarmannanámskeið hjá Eflingu vegna þess að hún talar ekki íslensku, en slíkt er ekki aðeins brot á kjarasamningsbundnum réttindum hennar heldur brot á á lögum nr. 86 frá 2018 um jafna meðferð á vinnumarkaði sem banna mismunun og áreitni á grundvelli þjóðernisuppruna.
Framferði sem brýtur gegn grunngildum
Þær frásagnir sem við í verkalýðhreyfingunni höfum heyrt, til dæmis frásagnir af því áfalli sem fólk verður fyrir þegar það fær útborgað og sér að launin þeirra hafa lækkað um 100.000 krónur, þrátt fyrir að vinnuálagið og verkefnin hafi ekkert breyst, eru þannig að okkur ber einfaldlega skylda til að deila þeim með íslenskum almenningi. Frásagnirnar eru ekki aðeins sögur af alvarlegum siðferðisbrest og gróðasýki stjórnenda umræddra fyrirtækja. Þær eru sögur af stórkostlegum vanda sem að þjóðfélag okkar stendur frammi fyrir, vanda sem að eitrar samfélagið og grefur undan öllum þeim hefðum og gildum sem að við viljum halda í heiðri.
Sú framkoma og meðferð á aðfluttum verkakonum sem viðgengst hér á landi brýtur í bága við grundvallarmannréttindi samfélagsgerðar okkar. Sérhver manneskja á rétt á því að lagaleg réttindi hennar séu virt og að hún fái rétt laun fyrir unna vinnu. Sérhver manneskja á rétt á því að verða ekki fyrir fjárhagslegum blekkingum. Sérhver manneskja hefur fullt málfrelsi. Sérhver manneskja má gefa kost á sér til trúnaðarstarfa og sinna þeim samkvæmt lögum og reglum. Þetta eru grunngildi lýðræðislegra samfélaga. Framferði fyrirtækjaeigenda í ræstingageiranum er brot á þessum gildum. Komist þeir upp með að svívirða þessi gildi skapar það stórhættulegt fordæmi sem að mun rýra lífsgæði okkar allra og gera samfélag okkar verra.
Grafið undan heilsu og velferð
Misnotkun á fólkinu sem heldur samfélaginu okkar hreinu, ómissandi fólki í allri þjóðhagslegri verðmætasköpun, viðheldur ekki aðeins alvarlegum efnahagslegum ójöfnuði. Hún grefur líka undan líkamlegri og andlegri heilsu þeirra sem fyrir henni verða, en um þau hræðilegu áhrif má lesa í skýrslu Vörðu, rannsóknarstofnunar vinnumarkaðarins, sem ber heitið „Staða og lífsskilyrði fólks sem starfar við ræstingar“ og kom út árið 2023. Þar má sjá svart á hvítu hvernig ofur-arðrán á jaðarsettasta fólki íslensks vinnumarkaðar birtist – kjör þeirra og tilveruskilyrði eru einfaldlega verri í öllum þáttum en allra annara á vinnumarkaði.
Þessi skýrsla var meðal þeirra gagna sem við í Eflingu og SGS studdumst við í kjaraviðræðum síðasta vetrar, þar sem sérstök áhersla var lögð á að leiðrétta og bæta kjör ræstingafólks. Aldrei gerðist það í viðræðunum að fulltrúar SA eða ræstingafyrirtækjanna héldu því fram að niðurstöður könnunarinnar sem skýrslan fjallar um væru rangar. Okkar upplifun var sú að fulltrúar atvinnurekenda einfaldlega áttuðu sig á því að þeir yrðu að horfast í augu við það umfangsmikla samfélagslega vandamál sem að rekstrarhættir þeirra höfðu skapað. Þess vegna var – án þess að Efling færi í verkföll – samið um sérstaka hækkun fyrir ræstingafólk. Þessa hækkun hefði í raun mátt kalla leiðréttingu á sögulega vanmetnum kvennastöfum, eins og sérstaka hækkunin sem Efling samdi um við Reykjavíkurborg árið 2020 var kölluð.
Fagurgali Samtaka atvinnulífsins
Samtök atvinnulífsins vildu kalla samningana sem undirritaðir voru fyrir tæpu ári, þann 7. mars 2024, Stöðugleikasamninga. Við í breiðfylkingunni féllumst á það. Sigríður Margrét Oddsdóttir, framkvæmdastjóri SA, lét þessi orð falla í tilefni undirritunar samningsins: „Samhljómur hefur verið milli samningsaðila um undirstöðuatriði bættra lífskjara, eitt meginmarkmið samninganna er að byggja undir efnahagslegan stöðugleika svo bæði fólk og fyrirtæki geti gert framtíðaráætlanir sem halda. Þessi kjarasamningur markar tímamót og verður stefnumarkandi fyrir framhaldið. Ný vinnubrögð, góð samskipti og metnaður fyrir sameiginlegum markmiðum hefur skilað því að við erum sammála um svigrúm til launahækkana og hvaða launabreytingar samræmast verðstöðugleika. Launastefna samningsins og forsenduákvæðin bera þess glöggt merki.“
Framkvæmdastjóri SA sagði einnig eftirfarandi: „Þessi kjarasamningur ryður brautina, en til að markmiðin náist verða allir aðilar vinnumarkaðarins, fyrirtæki landsins, ríki og sveitarfélög að leggjast á eitt og getur enginn skorast undan ábyrgð.“
Verkalýðshreyfingin stendur við samninga, SA skjóta sér undan þeim
Nú er ljóst að í stað þess að gera sitt til að viðhalda stöðugleika og friði á vinnumarkaði hefur forysta SA liðsinnt ræstingarfyrirtækjum og stutt þau í fordæmalausri aðför að réttindum láglaunkvenna á íslenskum vinnumarkaði. Ömurleg vinnubrög og samskipti hafa leitt til þess að konur koma grátandi á skrifstofur stéttarfélaga vegna þess að búið er að lækka mánaðarlaun þeirra um 20%.
Ætlar einhver að halda því fram að slíkt byggi undir efnahagslegan stöðugleika fyrir það fólk sem fyrir slíku verður? Nei, það getur enginn. Einnig er ljóst að á meðan Efling og SGS hafa fylgt kjarasamningnum í einu og öllu og aldrei skorast undan ábyrgð, hefur SA tekið þátt í því með ræstingafyrirtækjum að svíkja gerðan samning – en Efling og SGS notuðu hluta af svokölluðu „svigrúmi“ til að hækka laun ræstingafólks sérstaklega. Ræstingafyrirtækin hafa, með því að blekkja starfsfólk, komið sér undan því að greiða umsamdar hækkanir – það er staðreynd sem á þessum tímapunkti flestum hlýtur að vera ljós.
Vandamálið er okkar allra
Misnotkunin sem ræstingafólk verður fyrir snertir ekki aðeins þær manneskjur sem fyrir henni verða – hún snertir okkur öll og samfélagið okkar. Við eigum að standa saman og krefjast þess að kjarasamningar séu virtir. Og við eigum að krefjast þess að stjórnvöld sýni og sanni að þau hlusta á raddir láglaunakvenna og fulltrúa þeirra – og meira en það, standi með okkur í baráttunni fyrir því að grundvallarréttindi alls vinnandi fólks séu virt. Það er einfaldlega þeirra pólitíska og siðferðilega skylda.
Í lýðræðissamfélagi eru réttindi vinnuaflsins það mikilvægasta sem við höfum til að tryggja félaglegan stöðugleika og efnahagslegt réttlæti. Hörð og markviss barátta verkafólks, kvenna og karla, byggði upp velferðarsamfélög Norðulandanna – þá samfélagsgerð sem við viljum lifa í og erum stolt af. Sú stéttskipting sem fengið hefur að vaxa í landinu okkar grefur undan möguleikanum á því sem við sem samfélag teljum mikilvægast: Velsæld allra, byggðri á vinnu og verðmætasköpun vinnandi fólks.
Þegar brunabjallan ómar
Frásagnir fólks sem starfar við ræstingar, frásagnir af launaþjófnaði, blekkingum og kúgunartilburðum eru eins og brunabjalla: Ekkert okkar getur látið sem við heyrum ekki og sjáum ekki hvað er að gerast – ef við getum það erum við einfaldlega að bregðast skyldum okkar sem frjálsar manneskjur í lýðsræðissamfélagi.
Við í Eflingu krefjumst þess að réttindi ræstingafólks séu virt í einu og öllu. Við munum ekki hætta að berjast fyrr en að raunverulegar umbætur eiga sér stað. Við ætlum ekki að leyfa óheftri gróðasýki að eitra samfélag okkar á kostnað vinnandi fólks. Við treystum því að þið standið öll með okkur.
Greinin birtist fyrst á Visi.is 21. febrúar 2025.